"Mình Nói Chuyện Gì Khi Mình Nói Chuyện Tình" là tựa tiếng Việt của “What We Talk
About When We Talk About Love”, tập truyện ngắn được xem là nổi tiếng nhất của Raymond
Carver. Nếu trong tập “Will You Please Be Quiet, Please?” trước đó, các nhân vật
đều cho thấy sự lạc lõng, bối rối, trì trệ, thì trong “What We Talk..” các trạng
thái bế tắc đều được đẩy xa hơn, đến mức bộc phát thành bạo lực.
Đương nhiên,
những hình ảnh bạo lực như dùng búa đập chết vợ, ném đá chết người, hay cảnh vớt
xác đều là những chi tiết dễ gây ấn tượng nhưng đó hoàn toàn không phải những
gì hay nhất của Carver trong tập truyện này. Cái đặc sắc của “What We Talk..”
là khả năng sắp đặt, lắp ghép các chi tiết và xây dựng một văn phong đặc trưng
vô cùng công phu của tác giả. Khi đọc các truyện ngắn của Carver, đặc biệt là
trong tập này, ban đầu tôi cảm thấy hụt hẫng nhưng đến lần đọc thứ hai thứ ba
thì bắt đầu nhận ra những khoảng trống có chủ đích. Có thể nói rằng Carver cố
tình xây dựng những tình tiết và kết thúc nó bằng một cách làm cho người đọc
như nuốt không trôi gì đó ở cổ. Giống như bạn đọc một câu văn bị chừa trống
những chỗ quan trọng và phải tự tìm từ thích hợp để điền vào. Đọc tập truyện
này, ta cảm thấy những đường dẫn và chi tiết bắt cầu của cách kể chuyện truyền
thống đều bị Carver loại bỏ không thương tiếc. Có lẽ vì vậy nhiều người đã gọi
văn phong của Carver là tối giản?
Thế giới của
Carver là khoảng tối của đường hầm không có ánh sáng, của những con người vật vờ
với những vết thương cuộc đời. Những vết thương âm ỉ, nhức nhối của sự thất bại
và cô đơn khi gia đình tan vỡ khiến nhân vật chính trong “Viewfinder” sẵn lòng
mời người chụp ảnh dạo vào nhà. Tình huống này làm ta nhớ lại truyện người bán
máy hút bụi trong tập “Will You Please..” Nhưng trong trường hợp trước, người
chủ nhà có vẻ chỉ muốn sự có mặt của người salesman như một phương tiện lấp đầy
khoảng trống, trong khi nhân vật chính trong “Viewfinder” muốn mời người chụp
hình dạo què tay vào nhà để xem cách anh ta đối mặt và hành xử ra sao với vết
thương khuyết tật của mình. Đó có thể là cách người chủ nhà, với nỗi đau đổ vỡ
gia đình, làm dịu đi vết thương của chính mình khi quan sát một người khác đối
mặt với nỗi đau và không may của họ. Hành động quan sát có chủ đích này, cuối
cùng vẫn dẫn người quan sát quay về đối mặt với chính hình ảnh của mình, qua việc
anh ta thấy cái đầu của mình đang nhìn ra cửa sổ trong tấm hình của người thợ
chụp từ ngoài vào.
Cũng với mức
độ đau khổ tương tự, người chủ nhà bán garage sale trong “Why Don’t You Dance?”
lại chọn cách làm dịu vết thương của cuộc hôn nhân đổ vỡ bằng cách trưng bày nỗi
đau của mình cho bàn dân thiên hạ xem, qua việc đem tất cả đồ dùng trong phòng
ngủ, bàn ghế tủ giường bày hết ra sân nhà. Khi một cặp vợ chồng trẻ ghé vào
coi, cô vợ trẻ cho rằng ông chủ nhà bán garage sale này chắc hẳn là “desperate
or something”. Chi tiết này làm người đọc nhận ra sự vô vọng của người chủ nhà
với vết thương của mình, đến nỗi anh ta phải tìm cách trưng bày nó ra ngoài,
ngõ hầu chia bớt nỗi đau cho người khác như một phương cách cuối cùng để giải tỏa.
Đoạn hội thoại không ăn nhập nhau của cặp vợ chồng trẻ và giọng văn người kể
chuyện khô khốc, cộc lốc, đứt quãng gợi ý một liên tưởng từ nỗi bất hạnh của
người chủ nhà đến hình ảnh đổ vỡ của cặp vợ chồng trẻ trong tương lai.
Các truyện ngắn
khác trong tập này đều xoay quanh những ám ảnh vì đổ vỡ gia đình. Những ám ảnh
này có thể chính là kết quả của một tâm thức luôn muốn chối bỏ, tránh mặt cuộc
sống của thế giới nhân vật Carver. Ở đây, nhân vật của Carver cho thấy họ đã
cố biến đổi, thích nghi với đau thương và thất bại bằng cách
dịch chuyển sự quan tâm của họ vào những vấn đề khác. Nhân vật Dummy trong câu
truyện ấn tượng “The Third Thing That Killed My Father Off” là ví dụ rõ nhất. Là
một người thiểu năng, thiếu may mắn, mất khả năng diễn đạt bằng lời nói, Dummy
luôn lo sợ không thể giữ được người vợ của mình. Chênh vênh trong đời sống gia đình, bất lực trong kiểm soát người vợ, Dummy dịch chuyển sự quan tâm và bực bội của mình vào bể cá trầm bằng cách rào
bầy cá lại bằng hàng rào điện, bảo vệ chúng như báu vật, như thể anh đang ngăn
người vợ khỏi nguy cơ ngoại tình. Kết cục bi thảm của câu chuyện và lời bình của
một nhân vật: “Women..”, “That’s what a wrong kind of woman can do to you..” càng
cho thấy rõ những đổ vỡ gia đình không hẳn là nguồn cơn của những vết thương âm
ỉ của những con người đứng bên lề của giấc mơ Mỹ, như tất cả các nhân vật trong
truyện của Carver. Họ đã quá lạc lõng, mất liên hệ với bản thân, và không còn biết
đổ thừa cho ai, ngoài thất bại trong đời sống gia đình, để biện hộ cho cái thất bại chung to lớn hơn trong cuộc sống của
chính họ.
VL
