To Kill a Mockingbird - Harper Lee

To Kill a Mockingbird được kể qua góc nhìn của một bé gái sáu tuổi sống ở một thị trấn tỉnh lẻ bang Alabama, Mỹ. Câu chuyện xoay quanh một số cư dân và sự kiện xảy ra trong thị trấn, mà cao trào là phiên tòa xét xử người thanh niên da đen bị buộc tộc hiếp dâm một cô gái da trắng. Bối cảnh của sách là thập niên 30, trong khi cuốn sách được viết vào đầu những năm 60 thế kỷ trước. Trong cả hai thời kỳ, người da đen vẫn còn bị đối xử phân biệt nặng nể trong xã hội Mỹ. Do đó, người đọc dễ nhận thấy luân lý, đúng-sai là chủ đề chính của cuốn sách. Ở đó, luật sư Atticus Finch, cha của cô bé dẫn chuyện, là nhân vật trung tâm và cũng là người hùng đứng giữa để tách bạch giữa cái sai và cái đúng. Atticus Finch biết rằng ông không thể thay đổi thành kiến của cộng đồng thông qua đại diện là bồi thẩm đoàn, để giải oan cho Tom Robinson, người thanh niên da đen, nhưng ông vẫn làm cho dù điều đó ảnh hưởng đến sự an toàn của gia đình.

"It's a sin to kill a mockingbird.." là ẩn dụ mà mỗi người đọc sẽ có cách diễn giải khác nhau. Mockingbird là loài chim chỉ biết nhại tiếng con chim khác, và không làm hại ai. Ở đây, hình ảnh mockingbird có thể là đại diện cho những nạn nhân của thành kiến như Tom Robinson hoặc Boo Radley. Nhưng mặt khác "a sin to kill a mockingbird" cũng có thể là ẩn dụ rằng sự ngây thơ con trẻ bị đánh mất khi chúng phải chứng kiến bất công của xã hội, và thất bại của công lý quá sớm. Bên cạnh phiên tòa trên, Harper Lee còn kể nhiều câu chuyện khác của cư dân thị trấn Maycomb, trong đó đáng chú ý hơn cả là struggle của bà Duboise.

Đây là một cuốn sách đáng đọc, vì cách viết và tiếp cận của Harper Lee khá tài tình. Lee kể chuyện qua tư duy và cái nhìn vừa cụ non vừa ngây thơ của một bé gái tỉnh lẻ, với ngôn ngữ và sự bình lặng của vùng Deep South, khiến người đọc dễ thư giản. Ngoài những cái hay trên, To Kill a Mockingbird không đem lại nhiều hứng cảm văn học của một cuốn sách lớn.

VL

Heart of Darkness - Joseph Conrad

Heart of Darkness là một novella (truyện vừa) kể lại hành trình đi sâu vào trung tâm của nước Congo thuộc địa Bỉ vào thế kỷ 19. Trung tâm của Congo, trung tâm của Lục Địa Đen, nơi thời gian như dừng lại, cũng chính là điểm đến của chuyến hành trình đi tìm bổn lai diện mục của nội tâm mỗi người. Ở đó, mặt tốt và mặt trái của tính cách con người được khám phá và tách biệt rất tương phản.

Conrad dùng truyện lồng trong truyện (framed narration) với người dẫn chuyện kể lại chuyến hành trình thông qua Marlow, thuyền trưởng tàu hơi nước của một công ty "khai thác" ngà voi. Trên đường đi qua những trạm trung chuyển, Marlow được biết về Kurtz, một đại diện khác của công ty đang hoạt động ở trạm sâu nhất trong rừng già Congo. Ấn tượng về con người đặc biệt này, Marlow cố tìm gặp Kurtz và trải nghiệm nhiều sự kiện lạ lùng. Chuyến hành trình này nói lên sự tham lam, bất nhân của chính sách bóc lột thuộc địa của vua Leopold ở Châu Phi, nhưng nó chỉ thực sự gợi hứng cảm văn chương khi được soi dưới ống kính tâm phân học.

Những diễn giải dựa theo Freud cho thấy Marlow đại diện cho phần lý trí, luân lý của tâm trí con người (tức "ego") còn Kurtz, kẻ ám ảnh với ngà voi, là phần bản năng hoang dã (tức "id"). Có lẽ vì thế Marlow xem một số hành động của Kurtz rất "dã man". Chính Marlow khi nói chuyện với góa phụ của Kurtz (Intended) cũng thừa nhận mình không giống như Kurtz. Kurtz sẵn sàng vượt qua lằn ranh, còn Marlow thì không.

Một số ý kiến khác phân tích câu chuyện dựa theo Jung thì đi sâu và phức tạp hơn. Theo đó, vùng đất tối tăm này là ẩn dụ của lý thuyết Jung về vô thức cá nhân và vô thức tập thể. Còn chuyến hành trình vào sâu trong vùng tăm tối thì gợi ý đến quá trình Thành toàn bản ngã (Individuation). Đây là một quá trình mà vô thức cá nhân và vô thức tập thể dần biến chuyển thành ý thức và cuối cùng thống hợp trong tâm trí con người. Ở đây, Kurtz được xem như Bóng âm (Shadow), đại diện cho phần xấu xí của vô thức hoặc là toàn bộ vô thức. Trên hành trình khám phá bản thân và thành toàn bản ngã của mình, Marlow phải đối mặt với Kurtz, hay nói cách khác là phải đắm mình vào vô thức của chốn tối tăm, để vượt qua. Kurtz không chỉ là bóng âm cá nhân của Marlow, mà còn là bóng âm tập thể của toàn bộ chủ nghĩa đế quốc Âu Châu.

Hẳn nhiên những lạm bàn trên về cách diễn giải theo tâm lý học chỉ dựa vào sự tìm hiểu sơ sài và khó tránh được thiếu sót. Heart of Darkness là một tác phẩm chứa đầy biểu tượng, ẩn dụ và mỗi người đọc đều có cách diễn dịch của riêng mình. Tuy nhiên, để thưởng thức cho trọn vẹn cuốn sách này người đọc cần rất kiên nhẫn, tập trung vì lối viết của Conrad với những giòng suy tưởng nội tâm bất tận, đôi khi bất ngờ đổi hướng mà không cần xuống dòng, sẽ làm đau đầu và nản lòng độc giả. Hơn nữa, tiếng Anh của Conrad thực sự phức tạp (có thể do Anh ngữ không phải là tiếng mẹ đẻ của ông) làm việc tiếp cận càng khó khăn hơn.

VL