Heart of Darkness là một novella (truyện vừa) kể lại hành trình đi sâu vào trung tâm của nước Congo thuộc địa Bỉ vào thế kỷ 19. Trung tâm của Congo, trung tâm của Lục Địa Đen, nơi thời gian như dừng lại, cũng chính là điểm đến của chuyến hành trình đi tìm bổn lai diện mục của nội tâm mỗi người. Ở đó, mặt tốt và mặt trái của tính cách con người được khám phá và tách biệt rất tương phản.
Conrad dùng truyện lồng trong truyện (framed narration) với người dẫn chuyện kể lại chuyến hành trình thông qua Marlow, thuyền trưởng tàu hơi nước của một công ty "khai thác" ngà voi. Trên đường đi qua những trạm trung chuyển, Marlow được biết về Kurtz, một đại diện khác của công ty đang hoạt động ở trạm sâu nhất trong rừng già Congo. Ấn tượng về con người đặc biệt này, Marlow cố tìm gặp Kurtz và trải nghiệm nhiều sự kiện lạ lùng. Chuyến hành trình này nói lên sự tham lam, bất nhân của chính sách bóc lột thuộc địa của vua Leopold ở Châu Phi, nhưng nó chỉ thực sự gợi hứng cảm văn chương khi được soi dưới ống kính tâm phân học.
Những diễn giải dựa theo Freud cho thấy Marlow đại diện cho phần lý trí, luân lý của tâm trí con người (tức "ego") còn Kurtz, kẻ ám ảnh với ngà voi, là phần bản năng hoang dã (tức "id"). Có lẽ vì thế Marlow xem một số hành động của Kurtz rất "dã man". Chính Marlow khi nói chuyện với góa phụ của Kurtz (Intended) cũng thừa nhận mình không giống như Kurtz. Kurtz sẵn sàng vượt qua lằn ranh, còn Marlow thì không.
Một số ý kiến khác phân tích câu chuyện dựa theo Jung thì đi sâu và phức tạp hơn. Theo đó, vùng đất tối tăm này là ẩn dụ của lý thuyết Jung về vô thức cá nhân và vô thức tập thể. Còn chuyến hành trình vào sâu trong vùng tăm tối thì gợi ý đến quá trình Thành toàn bản ngã (Individuation). Đây là một quá trình mà vô thức cá nhân và vô thức tập thể dần biến chuyển thành ý thức và cuối cùng thống hợp trong tâm trí con người. Ở đây, Kurtz được xem như Bóng âm (Shadow), đại diện cho phần xấu xí của vô thức hoặc là toàn bộ vô thức. Trên hành trình khám phá bản thân và thành toàn bản ngã của mình, Marlow phải đối mặt với Kurtz, hay nói cách khác là phải đắm mình vào vô thức của chốn tối tăm, để vượt qua. Kurtz không chỉ là bóng âm cá nhân của Marlow, mà còn là bóng âm tập thể của toàn bộ chủ nghĩa đế quốc Âu Châu.
Hẳn nhiên những lạm bàn trên về cách diễn giải theo tâm lý học chỉ dựa vào sự tìm hiểu sơ sài và khó tránh được thiếu sót. Heart of Darkness là một tác phẩm chứa đầy biểu tượng, ẩn dụ và mỗi người đọc đều có cách diễn dịch của riêng mình. Tuy nhiên, để thưởng thức cho trọn vẹn cuốn sách này người đọc cần rất kiên nhẫn, tập trung vì lối viết của Conrad với những giòng suy tưởng nội tâm bất tận, đôi khi bất ngờ đổi hướng mà không cần xuống dòng, sẽ làm đau đầu và nản lòng độc giả. Hơn nữa, tiếng Anh của Conrad thực sự phức tạp (có thể do Anh ngữ không phải là tiếng mẹ đẻ của ông) làm việc tiếp cận càng khó khăn hơn.
VL
