Bố Già - Mario Puzo

Bố Già là tiểu thuyết viết về thế giới ngầm của Mỹ những năm sau 1945. Câu chuyện của Bố Già xoay quanh gia đình – tập đoàn tội ác Corleone, là phe có thế lực mạnh nhất trong số Ngũ Đại Gia Mafia của New York. Có nguồn gốc di dân từ Ý, sinh ra trong một gia đình cộm cán Mafia, nhưng lớn lên trong xã hội Mỹ, Michael Corleone luôn cảm thấy lạc lõng trong gia đình vì bản thân đã thấm nhuần sâu sắc tinh thần Mỹ. Anh luôn cố ý đặt mình bên lề và không muốn tham dự vào những hoạt động bất hợp pháp của gia đình Corleone, có thể do bản tính hướng thiện cũng có thể là tính nổi loạn của tuổi trẻ. Cho đến khi vị Bố Già cha của anh bị đối thủ ám hại, rồi bản thân bị ăn một quả đấm chí mạng của tay cảnh sát, đại diện của pháp luật, của đất nước, của những giá trị mà anh hằng tôn thờ, thì Michael mới sực tỉnh.

Với Bố Già, Mario Puzo đã thành công trong việc lãng mạn hóa giới tội phạm Mafia gốc Ý đặt trên phông nền là một xã hội Mỹ tự do văn minh nhưng còn nhiều kẽ hở. Những tình tiết hồi hộp nghẹt thở rồi những giây phút làm xúc động lòng người đã làm đọc giả phần nào quên đi sự tàn ác của bản chất Mafia. Tuy nhiên sau khi gấp sách lại, Mario Puzo làm ta giật mình với bộ mặt thật của cuộc sống trần trụi mang cặp mắt sâu hoắm đầy thủ đoạn làm người ta chỉ muốn giả vờ như không thấy.  

Đọc Bố Già, tôi thích nhất một số điểm sau. Thứ nhất là lối sống gia đình Corleone có vẻ gần giống với tinh thần gia đình truyền thống Khổng Mạnh của người Á Đông chúng ta. Ở đây Bố Già là người đàn ông trụ cột trong gia đình, là người có quyền quyết định tối cao. Người vợ hoặc phụ nữ trong gia đình là người chỉ lo tề gia nội trợ, thường ít được tham gia vào những việc quan trọng của gia đình. Tuy nhiên, theo truyền thống của Mafia thì phải biết yêu thương vợ là điều răn số 1. Trong các con thì anh trai cả Sonny là người luôn có trách nhiệm cao nhất với sự nghiệp của gia đình, là cánh tay mặt của cha. Đối với các thành viên trong gia đình Corleone thì gia đình luôn là ưu tiên số một.

Thứ hai là sự tổ chức chặt chẽ của các gia đình Mafia. Từ trên xuống dưới là một mạng lưới rễ cây xây dựng dựa trên những nguyên tắc nghiêm ngặt đã ra đời hàng trăm năm nay, nổi bật nhất là Luật Im Lặng (Omerta).

Thứ ba là cái nhìn chính trị sắc bén và sự khôn ngoan tinh tế của Bố Già Vito Corleone (sau này là Michael). Bất cứ hành động nào dù là nhỏ nhặt cũng đều được cân nhắc kỹ. Diễn biến cuộc đời ông như một bàn cờ luôn được tính trước vài nước. Bố Già cũng có nhiều câu nói nổi tiếng như “keep your friends close but your enemies closer” và “I’m gonna make him an offer he can’t refuse”.

Và cuối cùng, nhưng quan trọng nhất, là bản dịch xuất sắc của Ngọc Thứ Lang, một con người tài hoa bạc mệnh. Tựa đề “Bố Già” dịch từ tựa gốc “Godfather” là một cái tên thần sầu quỷ khốc, có một không hai và đã đi vào quần chúng, được sử dụng rộng rãi trong ngôn ngữ hàng ngày từ lúc bản dịch ra đời vào đầu thập niên 70 đến nay. Với giọng văn sặc mùi giang hồ đến thô lỗ, Ngọc Thứ Lang khiến người đọc như được trực tiếp sống trong không khí xã hội đen hắc ám của giới Mafia New York. Đã đọc qua một lần thì ai cũng phải công nhận rằng để có được giọng văn kiểu đó, tác giả hẳn phải là người có vốn sống thực tế cực kỳ phong phú. Nếu không có Ngọc Thứ Lang với bản dịch tài hoa và cái tên “Bố Già”, có lẽ “Godfather” đã không nổi tiếng đến vậy ở Việt Nam. Nhiều người nói rằng Ngọc Thứ Lang đã khơi dậy “phần chìm” của Mario Puzo, có người bảo Bố Già của Ngọc Thứ Lang còn hay hơn cả nguyên bản gốc.

Sau 75, Bố Già bị cấm xuất bản vì liệt vào hàng văn hóa phẩm đồi trụy. Tuy nhiên, sau Đổi Mới, tên tuổi của Bố Già đã khiến tiểu thuyết được in trở lại. Gần đây, Bố Già xuất bản với nhiều bản dịch mới. Nổi bật nhất có lẽ là bản dịch của Đặng Phi Bằng. Đây cũng là bản đầu tiên tôi đọc được vào năm 2006. Gần đây tôi tìm đọc bản dịch của Ngọc Thứ Lang trên mạng để so sánh và phải công nhận rằng Đặng Phi Bằng trình bày văn ngữ trôi chảy hơn, trau chuốt, dễ đọc hơn và vẫn giữ được chất “giang hồ”. Tuy nhiên, rõ ràng là Đặng Phi Bằng đã chịu ảnh hưởng nặng nề từ bản dịch độc đáo của Ngọc Thứ Lang, chưa nói đến việc đã “cuỗm” luôn cái tên “Bố Già” mà ai cũng biết là độc quyền miệng của Ngọc Thứ Lang. Bởi vậy cho nên tôi vẫn đánh giá Ngọc Thứ Lang cao hơn rất nhiều. Rất tiếc là con người tài hoa đó vì buồn tình, vướng vào nghiện ngập đã sớm từ trần trong trại Phú Khánh vào năm 1979.

Việt Lê